Мэдээ мэдээлэл
“ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЛИЙН ЭРХ ЗҮЙН ФОРУМ”-ЫГ АНХ УДАА ЗОХИОН БАЙГУУЛЛАА
“Хэвлэлийн мэдээллийн эрх зүйн форум”-ыг ЮНЕСКО-гийн Хэвлэл мэдээллийг хамгаалах олон улсын сангийн дэмжлэгтэйгээр зохион байгуулав.
Үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөө: Эрх зүйн орчны үнэлгээ. Хэвлэлийн Хүрээлэн 2022
Энэхүү үнэлгээг Хэвлэлийн Хүрээлэнгээс Ашгийн бус хуулийн олон улсын төвийн дэмжлэгтэйгээр хэрэгжүүлж буй “Монгол дахь үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөний эрх зүйн орчныг сайжруулах нь” төслийн хүрээнд хэрэгжүүлэв. Үнэлгээг хийхдээ Ашгийн бус хуулийн олон улсын төвөөс эрхлэн гаргасан Үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөө.Хууль тогтоогч, эрх зүйн шинэчлэлийг дэмжигчдэд зориулсан гарын авлагыг Монгол хэлнээ хөрвүүлэн ашигласан болно. Уг гарын авлагад үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг зөрчиж болзошгүй хууль тогтоомж, тодорхой заалт, зохицуулалтыг шинэчлэхэд жишиг болгон ашиглахад зориулж холбогдох шилдэг туршлагыг товч танилцуулсан байдаг. Гарын авлагад орсон үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөний хүрээнд тодорхой сэдэвтэй холбоотой олон улсын хууль эрх зүйн стандарт, шилдэг туршлагыг Монголын нөхцөл байдалтай харьцуулж, үнэлэв. Үнэлгээний хүснэгтийн эхний баганад тухайн асуудалтай холбоотой шалгуур үзүүлэлт, хоёр дахь баганад шалгуурыг хангаж буй эсэх, дараагийн баганад олон улсын нийтлэг хэм хэмжээ, төгсгөлийн баганад Монголын нөхцөл байдлыг товч тайлбарласан болно.
Үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхийг хамгаалах олон улсын стандарт
Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал 19 дүгээр зүйл Хүн бүр өөрийн үзэл бодолтой байх, түүнийгээ чөлөөтэй илэрхийлэх эрхтэй; энэхүү эрхэнд үзэл бодлоо ямар ч хорио саадгүй баримтлах эрх чөлөө, үзэл санаа, мэдээллийг улсын хилийн заагаар үл хязгаарлан аливаа арга замаар эрж сурвалжлах, хүлээж авах, түгээн дэлгэрүүлэх эрх чөлөө багтана.
ҮЗЭЛ БОДЛОО ИЛЭРХИЙЛЭХ ЭРХ ЧӨЛӨӨНД ДИЖИТАЛ ТЕХНОЛОГИЙН НӨЛӨӨЛЛИЙН ТАЛААРХ УДИРДАМЖ /Евродын зөвлөл/
Хамрах хүрээ ба тодорхойлолт Хүний эрхийн тухай Европын конвенцын 10 дугаар зүйлээр хамгаалагдсан үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөө нь зөвхөн хувь хүний үндсэн эрх биш юм. Энэ нь мөн олон нийтийн нээлттэй хэлэлцүүлгээр ардчиллыг хамгаалах, бэхжүүлэх арга хэрэгсэл юм. Дижитал технологи нь энэ эрхийг дэмжиж, энэ зорилгод үйлчлэх боломжтой тэгэх ёстой. Эдгээр удирдамж нь улс орны төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллага, ялангуяа Интернэт үйлчлэгч компани, хэвлэл мэдээлэл, иргэний нийгмийн байгууллагууд, судлаач, боловсролын байгууллагууд болон бусад холбогдох оролцогч талууд дижитал эрин үед үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг хамгаалах, дэмжих чиглэлээр бие даасан, хамтын хүчин чармайлт гаргахад нь туслах зорилготой юм. Удирдамжид дижитал технологи нь үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг хязгаарлах бус, энэхүү эрх чөлөөнд эергээр нөлөөлөхөд чиглэсэн зарчмуудыг тодорхойлсон. Мөн хүний эрхэд нийцсэн үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөнд дижитал технологийг өргөнөөр ашиглахтай холбоотой сөрөг нөлөөллийг хэрхэн бууруулах, эерэг нөлөөллийг нэмэгдүүлэх талаар зөвлөмж өгсөн болно.
Үзэл бодлоо илэрхийлэх онлайн ба офлайн эрх чөлөөний талаарх ЕХ-ны хүний эрхийн удирдамж
Үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрх чөлөөг зөрчиж болзошгүй бодлого, үйл ажиллагааны жишээ Үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөгөө хэрэгжүүлсний төлөө хувь хүнд халдах: Үзэл бодлоо илэрхийлсний төлөө цаазаар авах, сэтгүүлчид болон бусад хүмүүсийн амийг хороох, хүчээр алга болгох, эрүүдэн шүүх, дур мэдэн баривчлах зэрэг Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал, Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пактын 19 дүгээр зүйлийг зөрчиж буй хэрэг мөн.
ҮГ ХЭЛЭХ ҮЗЭЛ БОДЛОО ИЛЭРХИЙЛЭХ ЭРХ ЧӨЛӨӨ: Хууль тогтоогч, эрх зүйн шинэчлэлийг дэмжигчдэд зориулсан гарын авлага
Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын Пактын 19 дүгээр зүйлд үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхийг баталгаажуулсан байдаг. Энэхүү эрхэд хил хязгаар харгалзахгүйгээр амаар, бичгээр болон хэвлэмэл хэлбэрээр, урлагийн бүтээл болон бусад хэрэгслээр бүх төрлийн мэдээлэл, санааг хайх, хүлээн авах, түгээх эрх багтана. Үүний нэгэн адил Африкийн Хүний эрхийн тунхаглалд 9-р зүйлд үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг баталгаажуулсан. Энэхүү бэсрэг гарын авлага бол өөрийн орны холбогдох хууль эрх зүйн зохицуулалт олон улсын хууль тогтоомж, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг зохицуулах шилдэг туршлагад нийцэж буй эсэхийг судалж, дүн шинжилгээ хийхийг сонирхож буй талуудад зориулсан хэрэгсэл юм. Уг гарын авлагад үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг зөрчиж болзошгүй хууль тогтоомж, тодорхой заалт, зохицуулалтыг шинэчлэхэд жишиг болгон ашиглахад зориулж холбогдох шилдэг туршлагыг товч танилцуулсан болно. Эдгээрийг бэлтгэхэд Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын Пакт болон НҮБ-ын дэргэдэх төрөл бүрийн байгууллагуудаас гаргасан тайлан, Хүний болон ард түмний эрхийн Африкийн комиссын үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөө, мэдээлэл олж авах зарчмын тунхаглал (2019) (цаашид “ACH-PR тунхаглал” гэх) зэрэг баримт бичгийг эш үндэс болгов.
Хэвлэлийн эрх чөлөөний тайлан 2022 - 2023. Глоб Интернэшнл Төв
Жил бүрийн 5 сарын 3-ны өдөр дэлхий даяар тэмдэглэдэг “Дэлхийн хэвлэлийн эрхчөлөөний өдөр” (ДХЭЧ)-т зориулан Монгол дахь Хэвлэлийн эрх чөлөөний тайлангаа та бүхэнд толилуулж байна. ДХЭЧ-ний өдрийг 2024 онд “Гараг ертөнцийн төлөөх хэвлэл: Байгаль орчны хямралтай нүүр тулж буй сэтгүүл зүй” сэдэв дор тэмдэглэж байна. ЮНЕСКО-гийн үзэл баримтлалд дурдсанаар “Цаг уурын өөрчлөлт, биологийн олон төрөл зүйлийн алдагдал, агаарын бохирдол нь гараг ертөнцийн гурвалсан хямрал болж, энэ нь нийтийн эрүүл мэндтэй холбоотойгоор хүн төрөлхтөний голлох эрсдэл болж, ардчиллыг бэхжүүлэх, цахим талбаруудад хуурамч, хуудуутай мэдээллийн асуудлыг шийдвэрлэх шаардлагатай тулгарч байна. Мэдээллийн эко систем өнөөгийн хямрал хариу үйлдэл үзүүлэхэд гол үүрэг гүйцэтгэнэ. Найдвартай мэдээлэлтэй байх, байгаль орчин, шинжлэх ухааны хараат бус сэтгүүл зүйг бэхжүүлэх ач холбогдол, урьд урьдынхаас илүү чухал болж байна” хэмээн энэ жилийн сэдвийг онцлоод “2024 оны ДХЭЧ-ний өдрийг дэлхий нийтийн байгаль орчны өнөөгийн хямралт нөхцөл байдалтай уялдуулан сэтгүүл зүй, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөний ач холбогдлыг цохон тэмдэглэхэд зориулж байна” хэмээжээ.
Монголын Хэвлэл Мэдээллийн Хөгжлийн Үнэлгээ. Глоб Интернэшнл/ ЮНЕСКО 2016
Дэлхийн улс орны тэргүүнүүд 17 иж бүрэн зорилт бүхий Тогтвортой хөгжлийн зорилтуудыг агуулсан “2030 - Тогтвортой хөгжлийн хөтөлбөр”-ийг 2015 оны 9 дүгээр сард зөвшилцөн баталсан билээ. Үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх, хэвлэлийн эрх чөлөө ба мэдээлэлтэй байх эрх нь хүний язгуур эрх чөлөө болохын хувьд шинээр баталсан Тогтвортой хөгжлийн хөтөлбөрөөс дэвшүүлсэн олон зорилтыг биелүүлэхэд чухал үүрэгтэй. Хувь хүн, нутаг орон, улс гүрэнд гарч буй энх тайван, ардчилал, хөгжлийн ахиц дэвшлийг үзэл бодол, мэдээ мэдээллийн чөлөөт урсгал хөтөлж байдаг. НҮБ-ын төрөлжсөн байгууллага дотроос зөвхөн ЮНЕСКО “үзэл бодлоо үгээр болон дүрсээр чөлөөтэй илэрхийлэхийг хөхиүлэн дэмжих” бүрэн эрхтэй байгууллага бөгөөд бие даасан, олон ургальч, чөлөөт хэвлэл мэдээллийн орчныг идэвхтэй хөгжүүлэхээр гишүүн улс орнуудтай нягт хамтран ажилладаг. Хэвлэл мэдээллийн хөгжил мэдлэгт суурилсан, тухайн нөхцөл байдалдаа нийцсэн байх ёстой гэж ЮНЕСКО үздэг бөгөөд дэлхий даяар хурдацтай өөрчлөгдөж буй хэвлэл мэдээллийн орчин нь тухайн улс орон бүрт сорилт бэрхшээл, боломж бололцоог дагуулж байдгийг харгалзан үздэг. Монгол Улсын хэвлэл мэдээллийн салбарын хөгжлийн түвшинг тодорхойлохоор 2012 онд эхэлсэн хэвлэл мэдээллийн хөгжлийн үнэлгээний үр дүнг энэхүү тайлангаар хүргэж байна. Улс орны хэвлэл мэдээллийн салбар ба уг салбарын хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлийн нарийвчилсан тойм гаргахад ашигладаг, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн дүн шинжилгээний арга хэрэгсэл болох ЮНЕСКО-гийн Мэдээлэл, харилцааны хөгжлийн хөтөлбөрийн хэвлэл мэдээллийн хөгжлийн шалгуур үзүүлэлтэд суурилан тус үнэлгээг хийв.
МОНГОЛ УЛС ДАХЬ ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЛИЙН ЭРХ ЧӨЛӨӨНИЙ ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ БА ТҮҮНИЙГ ОЛОН УЛСЫН САЙН ЖИШИГТ НИЙЦҮҮЛЭХ НЬ
Чөлөөт, цензургүй, хориг саадгүй хэвлэл ба хэвлэл мэдээллийн бусад хэрэгсэл нь үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхийг хангах, бусад эрх чөлөөг эдлэхэд нийгмийн салшгүй хэсэг болдог. НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 1966.12.16-ны 2200А(XXI) тоот тогтоолоор баталж, 1976.03.23-ны өдөр хүчин төгөлдөр болсон Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пактын 19 дүгээр зүйлийн 1-т “Хүн бүр үзэл бодлоо ямар ч хорио саадгүй баримтлах эрхтэй”, 2-т “Хүн бүр санаа бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхтэй; энэ эрхэд төрөл бүрийн мэдээлэл болон үзэл санааг улсын хил хязгаарыг үл харгалзан амаар, бичгээр эсхүл хэвлэлийн буюу уран сайхны аргаар эсхүл өөрийн сонгосон бусад аргаар эрж хайх, хүлээн авах, түгээх эрх чөлөө багтана”, 3-т “Энэ зүйлийн 2 дахь хэсэгт дурдсан эрхийг эдлэх нь онцгой үүрэг, хариуцлага оногдуулна. Тийм учраас түүнийг зарим талаар хязгаарлаж болох боловч тэр нь заавал хуулиар тогтоогдсон байх ёстой бөгөөд дараах шаардлагаас үүдэн гарсан байх ёстой: а/ бусдын эрх, нэр төрийг хүндэтгэх; б/ үндэсний аюулгүй байдал, нийгмийн дэг журам, хүн амын эрүүл мэнд, ёс суртахууныг хамгаалах” гэж заасан. Энэхүү пактад Монгол Улс 1968.01.05-нд гарын үсэг зурж, 1974.11.18-нд соёрхон баталсан. Мөн Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16-д итгэл үнэмшилтэй байх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөтэй, 17-д төр, түүний байгууллагаас хууль ёсоор тусгайлан хамгаалбал зохих нууцад хамаарахгүй асуудлаар мэдээлэл хайх, хүлээн авах эрхтэй болохыг тус тус баталгаажуулсан.
Гүтгэлийн хэргийг эрүүгийн хуулиар шийдвэрлэхгүй байх тухай. НҮБ-ын Хүний Эрхийн Зөвлөл A/HRC/4/27
Интернэтийн засаглал ба цахим ардчилал Интернэтийг хүний эрхийн хатуу байр сууринаас удирдах олон улсын байгууллагыг бий болгох нь НҮБ болон олон улсын хамтын нийгэмлэгийн тэргүүлэх зорилгын нэг юм. Интернэтийг ардчилсан үзэл бодлоо илэрхийлэх хэрэгсэл болгон тогтвортой хөгжүүлэхэд чиглэсэн олон улсын дүрэм, журам нь орчин цагт хүний эрхийг сурталчлах, хамгаалахад зайлшгүй шаардлагатай. Энэхүү байгууллага нь улс орнуудын холбогдох байгууллага, хувийн хэвшил, иргэний нийгмийн төлөөлөгчидтэй хамтран Интернэтийн хөгжил, хэрэглээг тодорхойлох нийтлэг зарчим, хэм хэмжээ, дүрмийг боловсруулж, хэрэгжүүлэх юм.
МОНГОЛ УЛСЫН ОЛОН УЛСЫН ГЭРЭЭ ИРГЭНИЙ БОЛОН УЛС ТӨРИЙН ЭРХИЙН ТУХАЙ ОЛОН УЛСЫН ПАКТЫН НЭМЭЛТ
Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын Пактын (цаашид Пакт гэж нэрлэнэ) зорилгыг цаашид биелүүлэх, түүний заалтыг хэрэгжүүлэх үүднээс Пактад туссан аль нэг эрх нь зөрчигдөж хохирсон хэмээн мэдүүлэх хувь хүний мэдээллийг энэхүү Протоколд заасны дагуу хүлээн авч, хянан хэлэлцэх эрхийг Пактын IV хэсгийн үндсэн дээр байгуулагдсан Хүний эрхийн хороонд (цаашид Хороо гэж нэрлэнэ) олгох нь зүй зохистойг анхааралдаа авч, дор дурдсан зүйлийг тохиролцов.
Үзэн ядалтын үг хэллэгийн тухай сургалтын агуулга
Үндэстэн, арьс өнгө, шашныг үзэн ядах үзлийг сурталчилсан, үүн дотор ялгаварлан гадуурхал, дайсагнал, хүчирхийллийг өдөөн турхирсан аливаа үйл ажиллагааг хуулиар хориглох ёстой.
Гүтгэлгийн тухай Хууль ба Ардчилал төвийн сургалтын агуулга
ГҮТГЭЛЭГ Хэвлэл мэдээллийн ихэнх хуульч өөрийн орны хуулийн тогтолцоон дахь гүтгэлгийн хуулийн талаар зохих мэдлэгтэй байдаг. Гэвч тэд энэ чиглэлийн олон улсын стандартыг сайн мэдэхгүй байж магадгүй юм. Энэхүү өндөр хөгжсөн стандарт нь гүтгэлгийн тухай хуулийг үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг хүндлэх, үүний зэрэгцээгээр хүний нэр хүндийг зохих ёсоор хамгаалах баталгаа болгох тал дээр чухал удирдамж болдог. Гүтгэлтэд үндэслэсэн аливаа хууль эрх зүйн хязгаарлалт нь бусдын нэр хүндийг хамгаалах зорилго агуулах ёстой бөгөөд энэ нь үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг хязгаарлах гурван хэсэгт шалгуурын хоёр дахь хэсгийн хууль ёсны зорилго юм. Гэвч гүтгэлгийн эсрэг зарим хуулийг боловсруулахдаа “хуульд заасан байх” тухай шаардлагыг хангах хэмжээний нарийвчлалыг хангаагүй, үгүй бол хүний нэр төрийг хамгаалах шаардлагатай болон зохистой байдлаас хэтэрсэн байна. Энэ бүлэгт эхлээд зохистой шийтгэл болон гүтгэлгийн эсрэг эрүүгийн хуулийн тухай авч үзээд дараа нь гүтгэлэгтэй холбоотой иргэний хэрэг дээр үүсдэг нэг хэсэг асуудлын талаар хэлэлцэнэ. Дараагийн хэсэг төрийн албан тушаалтан, улс төрчдийн эсрэг үүсгэсэн гүтгэлгийн шинжтэй хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаатай холбоотой бөгөөд эцэст нь олон нийтийн бодлогын эсрэг стратегийн нэхэмжлэлээр (SLAPP-strategic litigation against public policy) гүтгэлгийн тухай хуулийг урвуулан ашиглахыг хязгаарлах зорилготой хуулиудыг тоймлон авч үзнэ.
Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пакт дахь эрхийг хязгаарлах, эрхээс ухрах заалтын талаарх Сиракузын зарчмууд
Олон Улсын Хуульчдын Комиссын Америк дахь Холбоо нь гишүүнчлэлийн үндсэн дээр зохион байгуулагдсан ашгийн бус олон нийтийн корпораци юм. Бүх хураамж татвараас хасагдана. Нийгэмлэгийн мэдээллийн товхимолоос гадна гишүүд Олон улсын хуульчдын комиссоос тус тус хагас жил, улирал тутам гаргадаг The Review болон ICJ Newsletter-ийг хүлээн авах эрхтэй.